Panorama van filmapparaten: de Toverlantaarn

In de kelder van EYE is nu het Panorama te zien, een permanente tentoonstelling waarin de geschiedenis van de cinema wordt weergegeven met filmapparaten uit de collectie. Bevlogen uitvinders en visionairs buigen zich al eeuwenlang over het vastleggen van licht en beweging in beeld. EYE brengt een reis door de tijd aan de hand van filmapparaten, die belangrijke wendingen in de filmgeschiedenis markeren. Duidelijk wordt dat de geschiedenis van de film niet begon in 1896, zoals wij allemaal denken, maar veel verder teruggaat.

In een serie op dit blog duiken we in de wondere wereld van de filmapparatuur. In de vorige aflevering vertelden we over het diorama, waarschijnlijk het oudste object uit de collectie. De toverlantaarn heeft echter zijn wortels nog veel verder in de geschiedenis, namelijk in de Renaissancetijd, waarin ook het perspectief in de schilderkunst werd uitgevonden. Je zou deze magische lantaarn dan ook kunnen beschouwen als de voorloper van de diaprojector.


Met de toverlantaarn konden afbeeldingen, die waren geschilderd in transparante verf op een glazen plaatje, geprojecteerd worden op een doek of de wand. Over de oorspronkelijke uitvinder was er onder de onderzoekers lang discussie, en zelfs Leonardo Da Vinci werd genoemd. Degene die echter vrijwel zeker aan de wieg heeft gestaan is de Nederlandse uitvinder en wis-, natuur- en sterrenkundige Christiaan Huygens (1629-1695).

In het boek Dutch Perspectives, 350 years of visual entertainment wordt duidelijk dat ons land een belangrijke rol heeft gespeeld bij de uitvinding. Dat heeft waarschijnlijk te maken met de grote culturele ontwikkelingen en het relatief tolerante klimaat die Nederland toen kenmerkten, waarin uitvinders konden floreren.

Zo wordt in het boek verteld hoe Huygens op het idee voor de toverlantaarn kwam. Zijn vader Constantijn had van Cornelis Drebbel, de uitvinder van de onderzeeboot, een camera obscura en een microscoop gekregen, waarmee Christiaan begon te knutselen. Rond 1659 maakte hij voor het eerst melding van zijn toverlantaarn. Dit ontwerp was meer een plezierig tussendoortje voor hem en niet iets wat hij serieus noemde in zijn wetenschappelijke publicaties. Daarom duurde het zo lang voor echt kon worden vastgesteld dat hij deze had uitgevonden.


Voorbeeld van een toverlantaarnplaatje, collectie EYE

De toverlantaarn die in het Panorama staat opgesteld is van Watson and Sons en stamt uit ca. 1880. De projectie van dit apparaat was verreikend, dus je kon voor een groot publiek de plaatjes vertonen. De kleinere toverlantaarns waren juist weer geschikt voor wat we nu 'home cinema' zouden noemen. En in de negentiende eeuw werden er veel openbare lessen gegeven met behulp van de toverlantaarn. Dus het gebruik van visuele middelen voor educatie deed toen al opgeld.